Arçutlu (Ardıclı) gənclərin inkişaf konsepsiyası 

    Üçüncü  yazı           
            Arçutlu gənclərin inkişaf konsepsiyalarının əsasları

          XX əsrin 60-80-ci illərində Arçut gənclərinin düşüncələrində inqilab yaradan  modernləşmə proseslərində kitablar, qəzet və jurnalllar, eləcə də radio və televiziya, kinoteatr salonlarındakı proyektorla baxılan filmlər   və vallı, kasetli  maqnitofonlar mühüm rol oynadı.  Musiqi və filmlər duyğuların incələşməsinə əsas verdi. Gündəlik informasiyalar Arçut gənclərinin həyatına rəngarənglik qatdı, çalarları bəxş etdi. Düşüncələrdə nizamlılığı, konstruktivliyi  formalaşdırdı. Futbol, voleybol, basketbol və xokkey yarışlarına həvəs gücləndi. Kəndlər və rayonlar arasında  futbol yarışları geniş vüsət aldı.  Arçut gəncliyi ev əşyalarını da zamanın tələblərinə uyğun şəkildə dəyişdi.  Evlərin interyer və eksteryerində zövqlü dəyişikliklər özünü büruzə verdi. Səliqə-səhman gənclərin yaşam tərzinə mühüm təsir göstərdi.  Yeni baxışlar hesabına evlərdə, otaqlarda köhnə bufetləri servantlar əvəzlədi. Müasir şfanerlər (paltar dolabları), şakflar və digər mebel dəstləri  bir tərəfdən otaqlara yaraşıq verdisə, digər tərfdən rahatlığa xidmət etmiş oldu.  Yerdə bardaş qurub əyləşənlər artıq yeni masalar və stollar ətrafında əyləşməyə başladılar. Divan və kreslolar rahatlığın, dincliyin əsas vasitələri rolunda çıxış etdilər.  Döşəmədə yatmağı mebelli çarpayılarda yatmaq  əvəzlədi.   Çılçıraqlar yeni tikilən evlərin otaqlarını daha da geniş şəkildə işıqlandırdı. İşıqlandırma vasitəsi olan neft lampalarından geniş istifadədən   imtina olundu.  II Dünya müharibəsindən sonra kənd sürətlə elektrikləşməyə başladı.  
          Ümumiyyətlə, XX əsrin 60-80-ci illəri kənd gəncliyi üçün tərəqqi, renovasiya, intibah dövrü kimi xassələnə bilər. Kəndin rabitə vasitələri ilə təmin olunması, ats-lərin mövcudluğu gənclər arasında asan qiyabi ünsiyyəti geniş inkişaf etdirdi. Kəndlə uzaq diyarda yaşayan həmvətənlər arasında rabitə əlaqəsini təmin etdi.  Kənd təsərrüfatında texnikanın tətbiqi güclü qazancları əldə etdi.  Gənclər tərəfindən müasir minik avtomobillərinə maraq da artdı. Bunun hesabına kəndə minik avtomobilləri axmağa başladı. İntibah prosesləri adət-ənənələrdə də özünü göstərdi. Bəylər və gəlinlər öz toylarında dəbli gəlinlik və bəylik paltarları geyindilər. Aşıqları xanəndələr əvəzlədi. Estrada musiqisi geniş yayıldı. Həmçinin xalq və bəstəkar  mahnılarına diqqət daha da artdı. Azərbaycandan gətirilən valların və kasetlərin hesabına milli musiqi ilə yaxından tanışlıq baş verdi. Yeniliklər gənclik ruhuna yeni duyum, yeni incəlik bəxş etdi. Arçut gəncliyi köhnəlikdən birdəfəlik imtina etmədi, əksinə köhnəliyin əksər elementlərini saxlamaqla, ona dəyər kimi baxmaqla  yeniliyə rəvan keçidi, yumşaq əvzələməni  təmin etdi. Mövcud vasitələr gəncliyi öz potensialını ixrac etməyə həvəsləndirdi. Bunun sayəsində inkişaf dalğaları bir-birini əvəzlədi.  Köhnəlik üzərində yeni reallıqları, yeni görünüşləri yaratdı. Saz, tar, zurna musiqi alətləri ilə yanaşı, ansambla, kompleksə, kombinasiyaya qarmon, gitara, klarnet kimi alətlər də əlavə olundu. Yeni-yeni musiqi qrupu formalaşdı.  Musiqi çaları genişləndi. Musiqi dərnəklərinin fəaliyyəti böyüdü.  Yallı rəqsi ilə yanaşı, estrada və disko  rəqsləri də, eləcə də cütlük rəqsləri də  gəncliyin mədəni həyatını bəzədi.  Müasir rəqslər mənimsənildi.  Bayram günlərində kəndin gəncləri avanqard qüvvə kimi çıxış elədi.  Dağlarda, düzənliklərdə, məhlələrdə piyada, at və ulaq belində gəzməklə yanaşı, uşaqların və gənclərin velosipeddə və motosikletdə gəzməkləri də əlavə olundu. Texniki vasitələr gənclərin həyatına ciddi şəkildə sirayət elədi. Onlarda texniki təfəkkürü formalaşdırdı. Texnika ilə düzgün davranış, texnikanın dilini mənimsəməni özündə ehtiva etdi.  Ötən əsrin 60-80-ci illəri Arçut gəncliyinin texnikanın dilini mənimsədiyi mərhələ kimi xassələndirilə bilər. Yeniyetmələrin  texniki peşə məktəblərinə axını gücləndi. Kənd təsərrüfatının mexanikləşdirilməsi prosesində gənclərin rolu da genişləndirildi. Gənclər kənd təsərrüfatı ixtisaslarına (aqronom, zootexnik, kənd təsərrüfatının iqtisadiyyatı və s.) meyil göstərdilər. Onlar ölkədə geniş vüsət almış yaradıcılıq və quruculuq proseslərində yaxından iştirak etmək missiyasını öz üzərlərinə götürdülər. 
             Gənclər üçün zövqlü həyatdan biri də bayram günlərində etik və estetik davranış olan  hədiyyələşməni tətbiq etmək  oldu. Bu, qarşılıqlı hörmətdən, ehtiramdan və diqqətdən, qayğıdan irəli gəlirdi. Həm də səmimiyyətə və azad sevgi münasibətlərinə xidmət edirdi.    Oğlanlar və qızlar arasında bu kimi adətlərin olması gəncliyi daha da səmimiləşdirirdi. Həyatlarına zövq qatırdı. Bu kimi addımlar, vərdişlər o zaman  onları bir-birinə sıx bağladı. Təfəkkürlərində dəyişiklik yaratdı. Düşüncələrini ortaq koordinatda mərkəzləşdirdi.    Kəndin toy və nişan, eləcə də elçilik adətləri də azad sevgiyə xidmət elədi. Gənclər sərbəst seçim imkanları əldə etdilər. Saf məhəbbətlə, aşkarlıq şəraitində  ailə həyatı qurmağa başladılar. Solğun həyatdan çiçəkli həyata keçidin əsası qoyuldu. Arçut gəncliyinin ən böyük dəyəri həm də onunla müəyyən olundu ki, gənclər öz irslərinə hörmətlə yanaşdılar. Maddi-mədəniyyət abidələrini qorudular, vasitələri, əşyaları  toplayaraq, kənd müəllimi Səyyad Rəfiyevin təşkilatçılığı ilə muzey yaratdılar. Bununla da maddi-mənəvi irsə dəyər kimi baxdılar.  Maddi irsdə ruhu vəziyyəti müəyyən etdilər.  
            Kənd gəncliyinin  fəxr etdiyi digər bir amil də  “diplomlu gənc”, “attestatlı gənc”, “sertifikatlı gənc”, “ağ xalatlı gənc”, “medallı və ordenli gənc”, “fəxri fərmanlı gənc”,  “hərbi biletli gənc”,  “hərbi paqonlu, baftalı (ipək saplardan toxunulmuş bəzəkli qaytanlar) və hərbi şinelli, hərbi çəkməli   gənc”, “sürücülük vəsiqəli gənc”, “qolu qovluqlu gənc”, “idmançı gənc”, “traktorçu gənc”, “kombaynçı gənc”, “hesabdar gənc”, “zootexnik gənc”, “aqronom gənc”,  “bənnaçı gənc”, “qaynaq edən gənc”, “partiyaçı gənc”,  “komsomolçu gənc”, “katib gənc”, “traktor sürücüsü olan gənc”, “gitaraçı gənc”, “qarmonçu gənc”, “sintezatorçu gənc”, “gənc müəllim” kimi adları  daşımaqdan ibarət oldu. Bu kimi anlayışlar həvəs oyatdı, stimul yaratdı. Adlar şəxsiyyəti tamamlayan statusa çevrildi.  Hər kəs maariflənmənin, savadlanmağın  tərkib hissəsi olmağa can atdı. Cəmiyyətdə yüksək nüfuz sahibi olmaq uğrunda yarışlar həyata keçdi. Bu yarışma sayəsində Arçutun böyük elmi və mütəxəssis, kadr potensialı formalaşdı.   Layiqli yer tutmaq hər bir gəncin şərəfini təşkil edən elementləri özündə cəmləşdirdi. Kəndin bir çox gəncləri yeni həyat əldə etmək üçün  şəhərlərə də  üz tutdu və texniki peşə məktəblərində o zaman üçün dəbdə olan  fəhlə peşələrinə (məsələn, tikişçi, dərzi,  qaynaqçı, motorçu, çilingər, kombaynçı, elektrik, traktorçu, tornaçı  və s.) yiyələndilər. Kənd təsərrüfatını yaxşı mənimsəmək üçün baytarlıq həkimi peşəsi, zootexnik və aqronom kimi ixtisaslara yiyələnmək də zamanın tələbinə çevrildi. Kənddə çobanlıq da davam elədi.  Yapıncı və çoban çomağı da unudulmadı.  Fəaliyyət və peşə sahələrinin çoxluğu özlüyündə gənclik həyatını çoxşaxəli etdi və mənalar qatdı. Rəhbər ideyalar həyata ciddi təkan verdi.  Komsomol və partiya işlərində yaxından iştirak etmək də mühüm strategiya idi. Gənclərin ictimai həyata assosiativ inteqrasiyasını sürətləndirdi. Ardıc gəncləri başlıca olaraq rayon (Quqark), respublika (İrəvan)  və ittifaq səviyyələrində (Moskvada)  partiya və komsomol  qurultaylarına qatıldılar.  
            Gənclər həyatda öz bilik və bacarıqlarına görə layiqli mövqelər tuta-tuta yüksəldilər. Bu yüksəlişin nəzəri əsasları özlüyündə Arçut gənclərinin konsepsiyasını ortaya qoydu. Ali zirvələrdə mövqelər qazanmaq başlıca strategiya idi. 
            Ümumiyyətlə, Arçut gəncləri  doğma kənddə olarkən prinsipiallıq kəsb edən mühüm tezislərlə yaşadılar. İdeya arxasınca getdilər.  Həyata yeni baxışları sistemləşdirdilər, yeni ideyaların ayaq tutmasında rol oynadılar. Arçut gəncliyi öz irsi amillərini davam etdirdilər. Həyatın bütün məkan və zamanlarına transfer etdilər.
          1965-ci ildə Arçutda dünyaya gəlmiş və 1973-1983-cü illərdə kənd orta məktəbində təhsil almış və ixtisasca iqtisadçı olan, ali təhsilli Validə Həsən qızı Nəsibova öz yeniyetməlik və gənclik illərini belə xatırlayır: “Məktəbdə oxuyan vaxt, yəni yuxarı siniflərdə bədii kitabları çox sevirdim və demək olar ki, məktəb kitabxanasında olan kitabların əlli faizini oxumuşdum. İdeyam və arzum ondan ibarət idi ki, Bakıya gedim, ali təhsil alım. Layiqli bir işə sahib olum. Ailə qurum, gözəl ailəm olsun. İnsan düşünür, özü barədə xəyallara dalır. Bu fikirlərin, düşüncələrin demək olar ki, 80 faizini mən həöyatda yaşadım, istədiklərima nail oldum...İşlədiyim müddətdə onlarla gəncin mühasib kimi yetişməsində əmək sərf etdim”.    
           
        Bu gün Arçut gəncliyinin əsas inkişaf  şüarları   belə olmalıdır: 

-“Xəyali nostalgiyadan postmodernizmə qədər-Gələcəyə uğurla və zəngin yaddaşla  addımlamaq!”;
“Əsrdən-əsrə körpü: məsuliyyət üzərimizdədir! Yurdu dərk etmək və xatırlamaq,  yaddaşa hopdurmaq   müqəddəs missiyamızdır!”;
- “İrsimizin estafetini daşımalıyıq və ötürməliyik!”;
- “İrsimizin estafetini daşımaq şərəfi və məsuliyyəti çiyinlərimizdədir!”;
- “Yurddan-Vətənə, Vətəndən-Yurda!-keçmişdən gələcəyə və geriyə dönüş! Bununla da tarixi unutmamaq!”; 
-“Ardıcdan-Dünyaya, Dünyadan-Vətənə! Açılım və dönüş yolumuzdur!”;
-“Arçuta dəmir tordan baxmaqla barışmamalıyıq! Toru sökmək əsas borcumuzdur!”
-“İradəmiz poladdan, sözümüz qızıldan, vədimiz Allahdandır! Arçut sözümüz dəyərdir! Kəndimizi  görməliyik!”
-“Arçutumuzu heç kəsə verə bilmərik; çünki O, bizim Ardıcımızdır! Böyüklərimiz ağacları əmanət qoyub gəliblər. Biz  geriyə dönüb onları öz əllərimizlə sulamalıyıq!”
-“Həyatın hər yanında, hər sahəsində imzamız   olmalıdır! Bu, bizim üçün şərəf və ləyaqət məsələsidir!  Arçutun tarixi şərəfli imzası davam olunmalıdır və əbədi yaşamalıdır!”
-“Allah  əcdadlarımıza rəhmət eləsin! Öz doğma Arçut kəndlərinin Ardıc ağacı mənasını heç zaman erməninin öz dilində səsləndirdiyi ayı yozumuna təslim etməyiblər! Deməli, ulu kəndimiz mübariz və vətənpərvər olub! Biz  o yolun  davamçılarıyıq!”
-“İşğaldan azad olunmuş Qarabağda Ardıc adında  yeni bir kənd salmaq da məqsədimizizdir! Keçmişimizin ənənəsini yenidən bir məkanda, bir el-oba içində yaşatmaq müqəddəs missiyamızdır!”
  
             Arçut gənclərinin gələcək  inkişaf konsepsiyasının prinsiplər olaraq  nəzəri əsaslarını  (nəzəri əsaslar rəhbər, aparıcı ideyalar  xassələri meydana gətirir), istiqamətverici oriyentirlərini   bu şəkildə ümumiləşdirmək olar:

-İnkişaf konsepsiyası qarşıya qoyulan məqsədləri və vəzifələri, hədəfləri müəyyən edən prioritet  ideyaları, avanqard prinsipləri  özündə cəmləşdirir; 
-inkişaf konsepsiyası Arçut kəndinə aid olan şüarları, eləcə də gəncliyə aid olan aforizmləri əsas götürərək, gənclərin ruhlanmasını, xidmətlər yolunda istiqamətlənməsini, bu yöndə baza düşüncələri özündə əks etdirir;
-inkişaf konsepsiyasının başlıca məqsədi ümumilikdə Azərbaycan cəmiyyəti və xalqı içərisində Ardıc izinin şərəflə qoyulması məqsədini özündə ehtiva edir;
-konsepsiya özündə Arçut əsilli gənclərin cəmiyyətə, bəşəriyyətə  olan töhfələrinin faydalı əsaslarının nəzəri tərəflərini, nəticələrin qənaətlərini şaxəli və yığcam şəkildə ifadə edir;
-inkişaf konsepsiyası yaddaşlardakı keçmişi gələcəyə ötürür və bununla da düşüncələrdə  tarixi bağlantı yaradır. Zaman xüsusiyyətlərinin bağlayıcılığını özündə ifadə edir;
-inkişaf konsepsiyası Azərbaycan xalqının dəyərlərindən maksimum faydalanmağı, dəyərləri özünə çəkməyi və özündən də dəyərlər təqdim etməyi strateji və taktiki məqsəd kimi qarşıya qoyur;
-inkişaf konsepsiyası “Biz  Azərbaycanlıyıq!”, “Qərbi Azərbaycan Bizimdir!”, “Arçut (Ardıc) şərəfimizdir, ləyaqət simvolumuzdur!”, “Ardıc dədə-babalarımızın bizə miras qoyduğu əmanətdir!”, “Arçut and yerimizdir!”,  kimi şüarlar ilə bütün  ideyaları öz ətrafında cəmləşdirir və vahid proqram xassəsinə malik olur;
-inkişaf konsepsiyası ayrı-ayrı gənclərin fərdi fikirlərini, həyati əhəmiyyətli düşüncələrini vəhdətdə görür və rəngarəngliyi tərkib zənginliyi kimi müəyyən edir;
-inkişaf konsepsiyasının nəzəri əsasları Arçut sakinlərini bir arada, bir mərkəzdə, ortaq koordinatlarda cəmləşdirir, onların qayğı və problemlərini birgə həll etmək zərurətini ortaya qoyur;
-inkişaf konsepsiyası vahid əxlaq və estetika  kodeksini özündə əks etdirən müddəalar cəmidir, məcmusudur;
-konsepsiya ideyalar cəminin sistemli qaydada unifikasiyasıdır, hansı ki, konsepsiya gənclər üçün vahid məzmun kəsb edir. Ümumi və prinsipial məsələləri ortaya qoyur;
-konsepsiya yeniyetmə və gənclərin potensiallarının bir arada cəmləşməsini və potensialın  vahid amallar uğrunda yönləndirilməsini özündə ehtiva edir;
-inkişaf konsepsiyası özündə vahid şəkildə ifadə olunan mətinliyi, mübarizliyi əks etdirir, iradə və yekdil mövqeni ortaya qoyur. Gənclər bir-birilərinə baxaraq, bir-birilərini dayaq elementi kimi  qəbul edərək ruhlarını birləşdirirlər. İdeyalar cəmindən xidmətlər yolunda rəqabət mübarizəsi güclənir.

          Arçut kəndində uşaqların, yeniyetmə və gənclərin tərbiyələri-konsepsiyanın formalaşmasını  təşkil edən  elementlər
       
        “Kəndimizdə olanda biz uşaq idik. Mən oradan çıxanda orta məktəbin dördüncü sinifində oxuyurdum. Hər şey, evimiz, məhləmiz indiyə kimi gözümün önündədir.  Uşaqları həm orta məktəbdə, həm də ailədə çox yaxşı tərbiyə edirdilər. Bizdən müəllimlərimiz və valideynlərimiz ancaq və ancaq yaxşı və əla qiymətlərlə oxumağı  tələb edirdilər. Əla oxuyan və ali məktəbə qəbul olan gənclərə baxıb örnək götürürdük. Onların sayı günü-gündən çoxalırdı. Ali məktəbə daxil olan gəncləri biz həmişə misal çəkirdilər. Biz onlara çox hörmətlə yanaşırdıq...”-1978-ci il təvəllüdül İlyas Əkbər oğlu Xəlilovun xatırlamasından 
       “Orta məktəbə  səliqəli geyinib gəlmək bizdən demək olar ki, hər gün  tələb olunurdu. Şagirdlərə təmizlik nümunəsi kimi baxırdılar. Gül-çiçəklə bəzənmək adətimiz idi.  Kəndimizin gənc qızları adət-ənənələrimizin yerinə yetirilməsində yaxından iştirak edirdilər. Toylarda, nişan məclislərində və bayram şənliklərində bəzək-düzək işlərini özəlliklə böyük yaşda olan  qızlar həyata keçirirdilər.  Biz uşaqlar da onlara baxıb onlar kimi olmaq istəyirdik. Eşidirdik ki, kəndimizdən çoxlu sayda qızlar da orta ixtisas və ali məktəblərdə təhsil alırlar, biz də onlara baxıb oxumağa cəhd göstərirdik. Həm məktəbə gedirdik, həm də ailə işində və təsərrüfatlarda valideynlərimizə kömək edirdik.  Məktəb və ailə həyatı bir-birini gözəl sintez edirdi.  Yeniyetmə və gənclərimiz sağlam ruhda idilər. Ümumiyyətlə, kənddə tərbiyəmiz çox ciddi idi.   Daim nostalji hissləri ilə xatırlayıram. Kəndimizdəki uşaqlığım mənə silinməz, gözəl izlər buraxan yaddaş bəxş edib....”-1974-cü il təvəllüdlü Bahar Misir qızı İbrahimovanın xatırlamasından.
         Keçən illər Arçut gəncliyi üçün həyat heç də  tam rəvan və asan keçici  olmayıb. İnkişaf proseslərini əngəl olan hadisələr çoxluq təşkil edib. Ömür xəttində sınıqlar, qırıqlar, dalğalı və spiralvari  formalar çoxluq təşkil edib. Gənclik enişli, yoxuşlu yollarda təlatümlər, keşməkeşli və çətin sınaqlı anlar da yaşayıb. Lakin bütün çətinliklərdən üzüağ, alnıaçıq çıxıb. Hər bir çətinliyə  sinə gərib. Bu yöndə 1973-cü ildə Arçut kəndində müəllim ailəsində  dünyaya göz açmış, tədqiqatçı-jurnalist  Vəfalı Cavad oğlu     Qasımov  kənd gəncliyi ilə 1990-cı illərin müharibə dövrünün gəncliyinin xarakterik xüsusiyyətlərini bu şəkildə əsaslandırır: “Hörmətli dostlar, belə bir deyim var, “Qocalar keçmişi ilə yaşayar, cavanlar isə gələcəyi ilə”. Bu o deməkdir ki, hər bir yaşa dolmuş insan keçmişdə nələri edibsə onu xatırlayaraq özünəməxsus hisslər keçirir. Nəyi harada səhv, nəyi harada düz etdiyini aydınlaşdırmağa çalışır. Cavanlar isə gələcəyə doğru planlarını götür-qoy edərək yaşamağa çalışır. Mən bu gün gəncliyimin təsadüf etdiyi keçən əsrin 90-cı illərindən söhbət açmaq istəyirəm. Və daha çox gənclik illərində travmalardan bəhz edəcəm. Düşünməyin ki, pessimist yanaşmadır. Xatırladım ki, mən bir azərbaycanlıyam. Özü də əslində doğma vətəni olaraq “qəribçilik”də doğulan , uşaqlıq  illərini orada keçirən, böyük arzuları olan birisi. Onu da deyim  ki, mən tək deyildim, nə yazıq ki, yüzlərlə, minlərlə gənc bu taleyi yaşamaq məcburiyyətində idi. Onu da deyim ki, düz bir əsrdə 4 (dörd) dəfə bu faciəni ata-babalarımız yaşamış, sonuncusu isə bizim payımıza düşdü. Məlum 1988-ci il hadisəsi ilə əlaqədar didərgin həyatı başladı. Gəncliyimizin ən parlaq anında məcburi qaçqınlıq həyatı yaşamağa məcbur olduq. Erməni millətçilərinin törətdikləri əməllər bütün dünyaya məlumdur. Uşaqlıq illərində gələcəyə doğru qurduğumuz xəyallar tar-mar oldu. Nə doğru dürüst təhsilimizi davam etdirə bildik, nə də ki, gələcək planlarımızı xəyal edə bildik. Yaşımız çatar-çatmaz hərbi xidmətə başladıq. Nə az, nə çox düz 6 (altı) il hərbi xidmətdə olduq. Budur uşaqlığımız, qaçqınlıq, gənclik illərimiz isə hərbi xidmət”.  
            Məlumdur ki, tərbiyə nizam-intizamın əsasıdır. Özünü daxildən islah etmək, özünü dərk etmək, özünə dönmək, yenidən nizamlamaq   deməkdir. Tərbiyə mədəni, etik və estetik mərkəzdir.  Nizam-intizamın ciddi olması həyata məzmunlu  baxışların formalaşmasını özündə əks etdirir. Münasibətlərdə və əlaqələrdə ciddi davranış sosial sferanın da möhkəmlənməsinə səbəb verir. Bu da özlüyündə cəmiyyətdə, həyatda qazanılan nailiyyətlərin əldə olunmasına rəvac verir. Ardıcda tərbiyə valideyn üçün cəmiyyətə, ailəyə yararlı evlad yetişdirmək üçün başlıca konsepsiya idi. Bu əxlaq konsepsiyasının tərkibi çox zəngin idi. Hər addımda şəxsi, fərdi müşayiət edirdi. Konsepsiya fərdi cəmiyyət üçün  şəxsiyyət kimi yetişdirməyi hədəfləyirdi.   Əxlaq normaları insanın özünə baxışlarının, özünü islahın əsas sistemləşdirici və birləşdirici məzmunu idi. Əxlaq qaydalarına əməl etmək bütün uşaq, yeniyetmə və gəncləri bir arada, eyni amallar uğrunda mübarizədə birləşdirirdi. Ümumiyyətlə, tərbiyə vahid davranış modellərinin əsaslarını özündə ifadə edir, eləcə də təbəqələr arasında uyğunluq yaradırdı.  Tərbiyə zamanı iyerarxiya nəzərə alınırdı və münasibətlərdə və əlaqələrdə “pilləkən”, “iyerarxiya”  amilinə ciddi fikir verilirdi. “Hər şəxsin öz yeri, öz məkanı və öz statusu” kriteriyası ilə tərbiyə metodları tətbiq olunurdu. Nizam-intizamın, tərbiyənin əsas prinsiplərindən biri “sərhədlənmə” idi. Hər bir fərd öz sərhəddi çərçivəsində böyüdülür, yetişdirilirdi. Tərbiyədə mənəvi dəyərlər olan gözütoxluq, tamahkarlığa yol verməmək, nəfsi saxlamaq kimi şərtləndirici amillərdən də geniş şəkildə istifadə edilirdi. Uşaqlara, yeniyetmə və gənclərə qayğı özlüyündə böyüklərə və yaşlılara qayğı ilə şərtləndirilirdi. Gənclər elə ruhda böyüdülürdü ki, xələfləri və sələfləri xüsusi diqqətdə saxlanılsın. Gənclər özlərindən kiçikləri və böyükləri bir arada birləşdirən, keçici, bağlayıcı, ortalıq mövqe tuturdular.
         Ardıc kəndində uşaqlar  həm evdə böyüklər, həm də məktəbdə müəllimlər tərəfindən “alın təri ilə yaşamaq”, “zəhmətə qatılmaq”, “qəbərli əllərlə yaşamaq”, “zehni əmək sərf etmək”, “halal pul qazanmaq” kimi əxlaqi tələblər, kriteriyalar ilə, nəzarət və müşahidə standartları ilə  tərbiyə olunurdular.  Gənclər üçün ictimai qınaq çox güclü idi. Onlar nümunəvi təbəqəni təşkil edirdilər.  Tərbiyə ictimai, məişət və sosial sağlamlığın rəhni idi. Gənclər özlərini cəmiyyətdə  nüfuzlu, şəxsiyyətli və aparıcı qüvvəsi kimi görürdü. 
           Arçutda kənd sakinlərinin öz aralarında, icmalarında  yazılmamış  bir əxlaq kodeksi var idi. Hansı ki, camaat bu kodeksdən, ictimai məcəllədən geniş istifadə edirdi. Böyüklər, valideynlər və müəllimlər sağlam övlad yetişdirməklə öyünürdülər, fəxarət  hissi yaşayırdılar. Müəllimlər yüksək nailiyyət əldə edən şagirdləri ilə fəxr edir və onları zəhmətlərinin bəhrəsi adlandırırdılar.  Ciddi tərbiyə və yüksək təhsildən, onun nəticələrindən irəli gələrək müəllimlər də öz peşələrinə çox ciddi yanaşırdılar. Həvəslə çalışırdılar.  Gənclər sağlam gələcəyin rəhni idi və irsi davamiyyətin mərkəzi qüvvəsi hesab olunurdular. 
         İnkişaf üçün nizam-intizam, əxlaq başlıca şərtdir.   Uşaqların ailədə və cəmiyyətdə düzgün və tərbiyəli böyüdülməsi başlıca strategiya idi. Tərbiyə onların islah olunmasına hədəflənirdi.  Valideynlərin, baba və nənələrin vəzifəsi ailədə uşaqlarda, yeniyetmə və gənclərdə  düzgün tərbiyəni aşılamaqdan ibarət idi. Uşaqlar gələcək irs hesab olunurdu. Bu baxımdan da sağlam böyümələri şərt idi. Uşaqların şərəfli namuslu, ləyaqətli, vicdanlı, iradəli və digər keyfiyyətlərlə böyümələri prinsipial  şərt və tələb  idi. Arçut sakinləri fikirləşirdi ki, uşaqlar şəxsiyyət kimi yetişməli və ailəyə və cəmiyyətə, dövlətə yararlı elementlər olmalıdır. Böyüklərlə və kiçiklərlə danışıq tərzi, davranış metodlarına ciddi fikir verilirdi. Ailədə, böyüklər yanında ucadan danışmaq, qışqırmaq, emosiyalara qapılmaq  olmazdı. 
         Uşaq, yeniyetmə və gəncliyin tərbiyəsi “Sən özünə, valideynlərinə və cəmiyyətə, dövlətə lazımsan” şüarı ilə həyata keçirilirdi. Uşaqlar, yeniyetmələr və gənclər cəmiyyətin “qaymaqları”,  üz təbəqəsi hesab olunurdular.
           1950-ci ildə Arçut kəndində dünyaya gəlmiş Zeynəb Əli qızı  Xəlilova ailədə uşaqların tərbiyəsinin əsaslarını bu şəkildə xassələndirir. “1970-80-ci illər bizim gənclik dövrümüzə düşmüşdü. Çiyinlərimizdə böyük məsuliyyət var idi. Ali təhsil arxasınca gedənlər kəndi tərk edirdilər. Kənddə qalan gənclər isə kəndin və ailələlərinin sosial-rifahının yaxşılaşdırılması ilə məşğul idilər. Sağlam gənclik ailələrdə  sağlam uşaq tərbiyəsi ilə məşğul olurdu. Mən həyat yoldaşımın ikinci həyat yoldaşı idim. Onun birinci həyat yoldaşı dünyasını dəyişmişdi. Ondan sonra məni özünə həyat yoldaşı etmişdi. O zaman mən gənc idim. Həyat yoldaşımın birinci ailəsindən çoxlu sayda uşaqları qalmışdı. Mən bu nigahdan iki uşaq dünyaya gətridim. Mənim üçün çoxuşaqlı ailədə ana olmaq çox çətin idi. Onları sağam ruhda böyütmək üçün çox çalışırdım. Həm fərdi təsərrüfatda, həm də kolxoz fermasında işləyirdim. Fermada sağıcı idim. Buna baxmayaraq işin öhdəsindən layiqincə gəlməyi bacarırdım. Həyat çox çətin olsa da çətinliklərə sinə gərirdim. Kəndimizin bütün gəncliyi bol enerjili idi. İş, əmək bizi çox sevindirirdi. Həm də ailəmizə qazanclar gətirirdi. Biz bu qazancları sağlam evlad, sağlam gənclik yetişdirməyə sərf edirdik. İndi də sağlam gəncliyimiz yetişir. Allah dövlətimizi, ölkəmizi, gənclərimizi qorusun! Onlara biz çox inanırıq”.
             1953-cü ildə el ağsaqqalı İbrahimxəlil babanın (kənd camaatı mərhuma daim bu adla müraciət edirdi) ailəsində böyümüş, evladı  Məmişova Əminə İbrahimxəlil qızı ötən əsrin 70-80 –ci illərinin gəncliyinin səciyyəvi xüsusiyyətlərini  bu şəkildə ifadə edir: “ Arçut gəncliyi bizim dövrümüzdə oxumağa dəhşətli dərəcədə üstünlük verirdi. Məktəb çox ciddi nəzarət mexanizmi yaratmışdı. Məktəb direktorunun göstərişi ilə müəllimlər qrup şəkilində ayrılmışdılar. Məhlələrdə evlərdə  uşaqların oxumaqlarına nəzarət yetirirdilər. Oxumaq üçün onlara kömək göstərirdilər.  Oxumaq üstündə şagirdlər arasında  yarış gedirdi. Hamı ali və orta ixtisas təhsili almaq uğunda səylə çalışırdı.  Tək bizim sinifdən on nəfərə kimi şagird ali və orta ixtisas  təhsili almışdı. Məktəbimizin ilk qızıl medalçısı bizim sinif yoldaşımız, mərhum həkim Sədi Qurbanov idi.  Mən bütün fənləri əla oxuyurdum. Bütün rüblərdə yalnız bir ədəd “yaxşı” qiymət alırdım. Digər  qiymətlərim “əla” olurdu. Məktəb kitabxanasında olan bütün kitabları demək olr ki, oxumuşdum. Elə kitablar olurdu ki, təkrar-təkrar, iki-üç dəfə oxuyurdum. Tarix fənnini çox sevirdim. Ancaq müğənni olmaq istəyirdim. Çünki gözəl səsim var idi. Asəf Zeynallı adına məktəbi bitirmək arzum idi. Ancaq teleyin qisməti elə gətirdi ki, tez ailə qurası oldum. Arzum nakam qaldı. Həyat yoldaşım Məmişov Arif kənddə müəllim idi. Biz ziyalı bir ailə qurduq. Gənc ana kimi dörd uşağa sahib oldum. Daim istəyirdim ki, uşaqlarım savadlı olsunlar, ali təhsil alsınlar. Yaxşı biliklər qazansınlar.  Ciddi tərbiyə vermək əsas amalımıza çevrildi.  Savadlı olmaq ziyalı olmaq deməkdir. Ailədə valideynlər savadlı olanda, uşaqlar da onlara baxıb oxuyan olurlar. Arzum bu idi ki, özümdə nakam qalmış arzumu evladlarımda tapım. Çox təəssüf ki, kəndimiz 1988-ci ildə deportasiyaya məruz qaldı. Arzularımız, xəyallarımız qırıldı. Çətin günlər yaşadıq. Evladlarımın ali təhsil almasında problemlər ortaya çıxdı. İndi şükür Allaha, hər şey yaxşıdır. Nəvələrim yeniyetmə və gəncdirlər. Çox gözəl mövqe tutublar. Müxtəlif ali məktəblərdə təhsil aliblar və almaqda davam edirlər. Mən o dərəcədə xoşbəxtəm ki, özümdə arzuladığımı nəvələrimdə tapmışam. Allah gənclərimizə daim yaşıl işıq versin! Yolları aşçıq olsun! Mən bütün gənclərimizə yaxşı oxumağı, layiqli övlad olmağı arzu edirəm! Gənclərimizin gələcəyinə çox inanıram”.          
             1956-cı ildə  Arçutda dünyaya göz açmış və gənclik illərini kənddə yaşamış Elmira Həsən qızı Nəsibovanın xatirələrindən: “Biz uşaqlarımızın tərbiyəsində həm də cəmiyyətə, qonşulara, qohumlara çox inanırdıq və güvənirdik. 1970-80-ci illərdə kəndimizdə cəmiyyət o dərəcədə saf və sağlam idi ki, mövcud vəziyyət bir-birimizə arxayınlığımız üçün şərt verirdi. Mən çox gənc, erkən  yaşlarından   ailə qurmuşam. Dörd uşaq dünyaya gətirmişəm. Özüm də demək olar ki, uşaqlarımla birgə böyümüşəm. Yadımdadır, biz yaylağa inək sağmağa gedirdik. Uşaqlarımızı qonşulara tapşırırdıq. Onlar öz doğma evladları kimi yanaşırdılar. Biz gənc ailələr uşaq tərbiyəsindəətrafa arxayın olurduq. Demək istəyirəm ki, bizdə ümumi tərbiyə var idi. Bütün gənclərimiz belə ruhda yaşayır və inkişaf edirdi. Gənclərimiz cəmiyyətə inam gətirə-gətirə, cəmiyyəti arxa-dayaq  görərək inkişaf edirdi. Kəndimizdə son zamanlarda toxuculuq fabriki açılmışdı. Tikişə həvəs böyük idi. Gənc qızların fabrikə axını sürətlənmişdi.  Mədəniyyət klubunda peşə kursları keçirdik. Əlavə peşələr öyrənirdik. Ümumiyətlə, gənclik üçün həyat çox maraqlı idi. Gənclərimizin ali təhsilə axını çox sürətlənmişdi. Sayları çoxalırdı”. 
        
           Tərbiyənin mərkəzində sağlam və dəyərli insan yetişdirmək dayanırdı. 

        Tərbiyə “Sağlam bədəndə sağlam ruh” tezisi ilə bu istiqamətdə həyata keçirilirdi. Təlim-tərbiyənin strateji və taktiki əsasları:

-özünə diqqət və qayğı göstərmək, sağlamlığa fikir vermək;
-səliqəli, təmiz geyinmək, gigiyenik qaydalara ciddi əməl etmək;
-kitab, dəftər və məktəb ləvazimatlarına hörmətlə yanaşmaq, onları korlamamaq;
-keyfiyyətli ərzaq məhsullarından istifadə etmək;
-gündəlik qida rasionunu normada və vaxtında qəbul etmək;
-sağlam qida qəbul etmək və orqanizmi xəstəliklərdən uzaq saxlamaq;
-həkimə vaxtında müraciət etmək;
-idmanla, bədən tərbiyəsi ilə müntəzəm surətdə məşğul olmaq;
-musiqini dinləmək, şənliklər təşkil etmək və tədbirlərdə  yaxından iştirak etmək;
-mədəni dərnəklər təşkil etmək, ədəbi-bədii gecələr təşkil etmək; 
-nizamlı-intizamlı olmaq, zamana, saata hörmət göstərmək. Vaxtı qızıl kimi dəyərləndirmək;
-əldə olunan vasitələrin tətbiqinə ciddi fikir vermək, faydalanmaq;
-xoşbəxt həyat üçün bütün mümkün və pozitiv vasitələrdən faydalanmaq;
-deontologiyaya, yəni peşənin tətbiqi zamanı əxlaq dəyərlərinə fikir vermək. Əlindən gələni etmək, əsirgəməmək. Bu yöndə əxlaqlı mütəxəssis və kadr kimi yetişmək;
-ətrafa qarşı mərhəmətli olmaq, rəhm hisslərini aşılamaq;
-sosial ünsiyyətə və əlaqələrə ciddi fikir vermək, həyata və münasibətlərə ciddi yanaşmaq;
-valideynlərə düzgün müraciət formalarını işlətmək (ata, ana, papa, mama, qağa, baba kimi adlardan istifadə olunurdu);
-ağsaqqallara və ağbirçəklərə, yaşlı insanlara qarşı, onlarla ünsiyyətdə düzgün müraciət formalarını işlətmək (baba və nənə kimi adlardan istifadə edilirdi);
-özlərindən böyük yaşda olan yaxın qohumlara qarşı düzgün müraciət formasını işlətmək (əmi, dayı, bibi, xala sözlərindən istifadə olunurdu. Uşaqlar və böyüklər ata bacısına başlıca olaraq “mama” deyə müraciət edirdilər);
-ailə üzvlərindən bacı və qardaşlara   qarşı düzgün müraciət formasını işlətmək (adətən adla yanaşı yanında bacı və qardaş sözləri də istifadə olunurdu);
-özündən böyüklərə, yaşlılara qarşı düzgün müraciət formasını işlətmək (baba, nənə, əmi, dayı, bibi, mama, xala, bacı, qardaş, müəllim, xanım, qağa, dost kimi sözlərdən istifadə olunurdu);
-saf məhəbbət və azad seçim əsasında ailə qurmaq. Arçutda endoqam (yaxın qohumluq) və ekzoqam (uzaq qohumluq) nigahları formalaşırdı. Ancaq son zamanlarda rasional ailə qurmaq üçün tayfalaraarsı (ekzoqam) nigahlar daha da genişlənmişdi. Bunun hesabına qohumluq da artmışdı;
-“gənc ailə” statusunu şərəflə qorumaq. Yeni doğulmuşların qeydinə qalmaq;
-gənc ailələr üçün yeni ev-eşik qurmaq, ayrı təsərrüfat yaratmaq;
-gənclərin vaxtında ailə qurmalarını təbliğ və təşviq etmək və nəsil artımını kəmiyyət və keyfiyyətlə təmin etmək.
            Məktəb və ailələr etika və estetika mərkəzləri rolunu oynayırdı. Müəllimləri toylarda, yas yerlərində və digər yığıncaqlarda görən məktəblilər və məktəbi bitirənlər özlərini yığışdırır, azadlıqlarını, sərbəstliklərini qismən də olsa  məhdudlaşdırırdılar. Müəllim müqəddəs peşə sayılırdı. Müəllim sözü ağsaqqal sözü kimi qəbul olunurdu. Ali təhsilli insanlara, mütəxəssislərə hörmət amili şərt idi. Ali təhsillilərin nüfuzu güclü idi.  Kənd sakinləri ictimai və sosial hadisələrdə yaxından iştirak edirdilər. 
           Uşaqlar, yeniyetmə və gənclər içərisində gigiyenik qaydalara, həmçinin onların  sağlamlıq şəraitində yaşamalarına  xüsusi fikir verilirdi.
           Uşaqlar oktyabryata keçirdilər. Pionerə keçidlər şərt idi. Həm də həvəs idi.   Qırmızı qalstuklu şagirdlər  məktəbi və məktəb yollarını bəzəyirdilər. Bu bir bayram ənənəsini  və bayram paradını xatırladırdı. Komsomola keçid istənilən idi. O gün həvəslə gözlənilirdi.  
           Kollektivçilik, həmrəylik, birgə yaşayış, probelmlərin birgə həlli mühüm şərt idi. Təsərrüfatda birgə çalışmaq və qazanclar əldə etmək gəncliyin başlıca məqsədi və amalı idi. Gənclərin üzərinə adət-ənənələrin qorunub saxlanılması, yerinə yetirilməsi və irsən ötürülməsi idi. Gənclər şəhərlərlə kəndlər arasında bağlantı yaradan qüvvələr idilər.  Gənclər önündə tələblər qoyulurdu ki, onlar texnikanın dilinə yaxından bələd olsunlar. 

Davamı var...
Elşən Nəsibov (Elşən Ardıc) 
Siyasətşünas-alim, yazıçı-publisist. “ARDIC” Hərəkatının təsisçisi. Qərbi Azərbaycan İcmasının üzvü

 The development concept of Archutlu (Ardıclı) youth 

                                       The third piece of writing

           The basis of Archutlu young people's development ideas

In the middle of the 60s-80s of the 20th century, books, newspapers, and magazines, as well as radio and television, films viewed with projectors in cinema halls, and reel-to-reel and cassette tape recorders played an important role in the modernization processes that revolutionized the thoughts of Archut youth. Sound recordings and films provided the basis for the refinement of emotions. Daily information added variety and shades to the lives of Archut youth. It formed order and constructivism in thoughts. Enthusiasm for football, volleyball, basketball, and hockey competitions strengthened. Football competitions between villages and districts became widespread. In line with the needs of the period, Archut youth also modified their household goods. Tasteful changes were manifested in the interior and exterior of houses. Neatness had a significant impact on the lifestyle of young people. 
As a result of new perspectives, sideboards have replaced outdated buffets in residences and rooms.  Modern wardrobes, cupboards, and other furniture sets not only added beauty to the rooms but also served to provide comfort. Those who used to sit on the floor, sitting side by side, now began to sit around new tables and desks. The primary sources of comfort and serenity were armchairs and sofas. No more  sleeping on the floor; now, you sleep on comfortable beds.  
The rooms in recently constructed homes were made even brighter by chandeliers. Oil lamps were no longer commonly used for lighting. Started to get electric. The hamlet quickly changed after World War II. Generally speaking, the 1960s and 1980s of the 20th century may be described as a time of advancement, restoration, and rebirth for young people in rural areas.
Providing the village with means of communication, the existence of ATSs widely developed easy correspondence communication among young people. It ensured communication between the village and compatriots living in distant lands. The application of technology in agriculture brought strong profits. Interest in modern passenger cars also increased among young people. Due to this, passenger cars began to flow into the village. Renaissance processes also manifested themselves in customs and traditions. Grooms and brides wore fashionable wedding dresses and princely dresses at their weddings. Singers replaced the ashiqs.  Pop music became widespread. Attention also increased to folk and composer songs. 
     A close acquaintance with national music took place thanks to the records and cassettes brought from Azerbaijan. Innovations gave the youth spirit a new sensation, a new sophistication. The Archut youth did not abandon the old once and for all, but on the contrary, by retaining most of the elements of the old and viewing it as a value, they ensured a smooth transition to the new, a soft replacement. 
The existing means encouraged the youth to export their potential. Thanks to this, waves of development replaced each other. They created new realities, new images on top of the old. Along with the musical instruments saz, tar, and zurna, instruments such as the accordion, guitar, and clarinet were added to the ensemble, complex, and combination. New musical groups were formed. The musical repertoire expanded. The activity of musical associations increased. Along with the yalli dance, pop and disco dances, as well as couple dances, adorned the cultural life of the youth. Modern dances were mastered.  

During the holidays, the youth of the village acted as a vanguard force. In addition to walking, horseback riding, and donkey riding in the mountains, plains, and neighborhoods, children and youth also rode bicycles and motorcycles. Technical means seriously affected the lives of young people. They formed technical thinking in them. Proper behavior with technology included mastering the language of technology. The 60s-80s of the last century can be characterized as a stage when Archut youth mastered the language of technology. The flow of teenagers to technical vocational schools intensified. 
The role of young people in the process of mechanizing agriculture was also expanded. Young people showed a tendency to agricultural specialties (agronomist, zootechnician, agricultural economics, etc.). They took upon themselves the mission of closely participating in the creative and constructive processes that were widespread in the country. One of the enjoyable things for young people was to practice gift-giving, which is an ethical and aesthetic behavior, during the holidays.  This stemmed from mutual respect, esteem, attention, and care. It also served sincerity and free love relationships. The existence of such customs between boys and girls made youth even more sincere. It added pleasure to their lives. Such steps and habits at that time tied them closely together. They created a change in their thinking. They centered their thoughts on a common coordinate.
The village's wedding and engagement, as well as the customs of the ambassadors, also served free love. Young people gained the opportunity to choose freely. They began to build a family life with pure love, in public. The foundation for the transition from a faded life to a flourishing life was laid. The greatest value of Archut youth was also determined by the fact that young people treated their heritage with respect. They preserved the monuments of material culture, collected tools and objects, and created a museum under the organization of the village teacher Sayyad Rafiyev. Thus, they viewed the material and spiritual heritage as a value. They determined the spiritual state in the material heritage.  
Another factor that the rural youth was proud of was the titles such as "young man with a diploma", "young man with a certificate", "young man with a certificate", "young man in a white robe", "young man with medals and orders", "young man with an honorary order", "young man with a military ticket", "young man with military palettes, a BAFTA (decorative ribbons woven from silk threads) and a military overcoat, military boots", "young man with a driver's licence", "young man with a folder in his sleeve", "young man with an athlete", "young man with a tractor", "young man with a combine harvester", "young man with an accountant", "young man with a zoo technician", "young man with an agronomist", "young man with a bricklayer", "young man with a welder", "young man with a party member", "young man with a Komsomol member", "young man with a secretary", "young man with a tractor driver", "young man with a guitar", "young man with an accordion", "young man with a synthesizer", "young man with a young teacher". Such concepts aroused enthusiasm and created incentives. Names became a status that complemented the personality.  Everyone aspired to be a part of enlightenment and literacy. Competitions were held to gain high prestige in society. 
Thanks to this competition, Archut's great scientific, specialist, and personnel potential was formed. Taking a worthy place combined the elements that constituted the honour of every young person. Many young people from the village also turned to cities to gain a new life and mastered the labour professions that were fashionable at that time in technical vocational schools (for example, seamstress, tailor, welder, motorist, locksmith, combine harvester, electrician, tractor operator, turner, etc.). In order to master agriculture well, acquiring specialities such as veterinarian, zoo technician, and agronomist also became a requirement of the time. Shepherding also continued in the village. The construction and shepherd's professions were not forgotten either.
The multitude of fields of activity and professions in themselves made the life of youth diverse and meaningful. Guiding ideas gave a serious impetus to life.  Close participation in Komsomol and party work was also an important strategy. It accelerated the associative integration of young people into public life. Juniper youth mainly participated in party and Komsomol congresses at the district (Gugark), republican (Irevan), and union levels (in Moscow). 
Young people rose to worthy positions in life due to their knowledge and skills. The theoretical foundations of this rise in themselves revealed the concept of Archut youth. Gaining positions at higher heights was the main strategy. In general, Archut youth lived with important theses that were of principle while in their native village. They pursued ideas. They systematized new views on life played a role in the establishment of new ideas. Archut youth continued their hereditary factors. They transferred them to all places and times of life.

Valida Hasan gizi Nasibova, who was born in Archut in 1965 and studied at the village secondary school from 1973 to 1983, is an economist by profession and has a higher education. She recalls her teenage and youth years as follows:
“When I was in school, that is, in the upper grades, I loved fiction books very much, and I could say that I had read almost fifty percent of the books in the school library. My idea and dream was to go to Baku and get a higher education. To have a decent job.To have a family, to have a beautiful family. A person thinks dreams are about himself. I have lived almost 80 percent of these ideas and thoughts in my life; I have achieved what I wanted... During my work, I have worked hard to help dozens of young people grow up as accountants.” 
Today, the main development slogans of Archut youth should be
 “From imaginary nostalgia to postmodernism - Stepping into the future successfully and with a rich memory!” and “A bridge from century to century: responsibility is upon us!” 
Understanding and remembering the homeland, imbibing it in memory, is our sacred mission!”;
-“We must carry and pass on the baton of our heritage!”;  -
 “The honor and responsibility of carrying the baton of our heritage is on our shoulders!”;
- “From Homeland to Homeland, from Homeland to Homeland! - From the past to the future and back! And not to forget history!”;
-“From Juniper to the World, from the World to the Homeland! Opening and returning is our path!” We must not settle for looking at Archut through an iron net!
It is our main duty to tear down the net!” 
-“Our will is made of steel, our word is made of gold, and our promise is from God! Our word Archut is valuable! We must see our village!” 
-“We cannot give our Archut to anyone because he is our Juniper! Our elders have entrusted the trees. We must go back and water them with our own hands!”
 -“We must have our signature in every corner of life, in every field! This is a matter of honor and dignity for us! The historical and honorable signature of Archut must continue and live forever!” 
 - God have mercy on our ancestors! They never surrendered the meaning of the juniper tree of their native Archut villages to the interpretation of the bear that the Armenians sang in their own language! 
So, our great village was a fighter and a patriot! We are the followers of that path!” - It is also our goal to build a new village named Juniper in Karabakh, liberated from occupation! It is our sacred mission to revive the tradition of our past in one place, in one village!” 

The theoretical foundations of the future development concept of the Archut youth as principles (theoretical foundations are guiding, leading ideas create properties), guiding landmarks can be summarized as follows:
 -The development concept incorporates the goals and objectives set, priority ideas that determine the goals, and avant-garde principles; 
 -the development concept reflects the inspiration of young people, their orientation on the path of service, and basic thoughts in this direction, based on the slogans of the Archut village, as well as aphorisms related to youth;
 -the main goal of the development concept is to honourably leave the Juniper mark in the Azerbaijani society and people;
 -the concept expresses the theoretical aspects of the useful foundations of the contributions of young people of Archut origin to society and humanity, the conclusions of the results in a comprehensive and concise manner; 
-the development concept transfers the past in memories to the future, thereby creating a historical connection in thoughts.
It expresses the binding nature of the characteristics of time;
 - the development concept sets as a strategic and tactical goal the maximum benefit from the values of the Azerbaijani people, the attraction of values and the presentation of values from itself; 
- the development concept, with slogans such as “We are Azerbaijanis!”, “Western Azerbaijan is Ours!”, “Archut (Juniper) is our honour, our symbol of dignity!”, “Juniper is the legacy left to us by our ancestors!”, “Archut is our place of oath!”, gathers all ideas around itself and has the property of a single program; - the development concept sees the individual ideas and vital thoughts of individual young people in unity and defines diversity as a richness of composition; 
- the theoretical foundations of the development concept gather the residents of Archut together, in con centre, on common coordinates, and reveal the need to jointly solve their concerns and problems; 
 -the concept of development is a set of provisions, a set that reflects a single moral and aesthetic code; -the concept is a systematic unification of a set of ideas, which gives the concept a single content for young people. 
-It reveals general and fundamental issues; 
-the concept includes the concentration of the potential of adolescents and young people and the direction of potential for common goals; -the concept of development reflects the determination, struggle expressed in a unified way, reveals the will and unanimous position. Young people, looking at each other, accept each other as a supporting element, unite their souls.From the set of ideas, the competitive struggle for services intensifies.
 Elements that formed the concept of raising children, teenagers, and youth in the village of Archut: 

"When we were in our village, we were children. When I left there, I was in the fourth grade of secondary school. Everything - our house, our neighborhood, is still before my eyes. The children were raised very well both in secondary school and in the family. Our teachers and parents demanded from us only good and excellent grades. We looked at the young people who studied well and were admitted to higher education, taking them as examples. Their number was increasing day by day. We always took the young people who entered higher education as examples. We treated them with great respect..." 

From the recollections of Ilyas Akbar ogulu Khalilov, born in 1978. "We were required to come to secondary school neatly dressed almost every day. They looked at the students as examples of cleanliness. It was our custom to decorate ourselves with flowers. The young girls of our village took an active part in the fulfillment of our customs and traditions. They did. At weddings, engagement parties, and holiday celebrations, the decorations were done especially by older girls. We children looked up to them and wanted to be like them. We heard that many girls from our village were studying in secondary specialized and higher schools, and we also looked up to them and tried to study. Furthermore, we both went to school and helped our parents with family work and on the farm.
School and family life synthesized beautifully with each other. Our teenagers and young people were a healthy spirit. In general, our upbringing in the village was very strict. I always remember it with nostalgic feelings. My childhood in our village has given me an indelible, beautiful memory...." From the memoirs of Bahar Misir giziIbrahimova, born in 1974. In recent years, life has not been completely smooth and easy for the youth of Archut. Their events that hindered development processes. There have been many fractures, breaks, wavy, and spiral forms on the lifeline. 

Youth has experienced ups and downs, as well as moments of hardship and difficult trials. However, it has emerged from all difficulties with a clear head and a clear mind. It has faced every difficulty. In this regard, investigative journalist VafaliJavadogluGasimov, who was born into a teacher's family in the village of Archut in 1973, justifies the characteristic features of the village youth and the youth of the war period of the 1990s in the following way: "Dear friends, there is a saying,' Old people live with their past, while young people live with the future."
This means that every adult person experiences unique feelings by remembering what he did in the past. He tries to clarify where he did wrong and where he did right. Young people try to live by considering their plans for the future. Today I want to talk about the 90s of the last century, when my youth coincided. And I will talk more about the traumas of my youth. Don't think that this is a pessimistic approach. Let me remind you that I am an Azerbaijani. In fact, I was born in "alienation" from my native homeland, spent my childhood there, and had great dreams. I should also say that I was not alone; it is a pity that hundreds and thousands of young people had to experience this fate. I should also say that our ancestors experienced this tragedy 4 (four) times in a century, and the last one fell to us. 
The exiled life began in connection with the well-known 1988 event.  At the brightest moment of our youth, we were forced to live a life of forced exile. The deeds committed by Armenian nationalists are known to the whole world. The dreams we had for the future in our childhood were shattered. We were neither able to continue our proper education nor to dream of our future plans.
As soon as we reached the age of majority, we began military service. We served exactly 6 (six) years in the military.  Here is our childhood, our years of exile, our youth in military service.” It is known that upbringing is the basis of discipline. It means to reform oneself from within, to understand oneself, to return to oneself, to reorder. Upbringing is a cultural, ethical, and aesthetic center. The seriousness of discipline reflects the formation of meaningful views on life. Serious behavior in relationships and connections also leads to the strengthening of the social sphere. This in itself contributes to the achievement of achievements in society and life. In the past, upbringing was the main concept for parents to raise children useful to society and the family. 
The content of this moral concept was very rich. It accompanied the personal individual at every step. The concept aimed to raise the individual as a personality for society. Moral norms were the main systematizing and unifying content of a person’s views on himself and self-improvement. Following the rules of morality united all children, adolescents, and young people together in the struggle for the same goals. In general, upbringing expresses the foundations of unified behavioral models, as well as  created harmony between classes. Hierarchy was taken into account during upbringing, and serious attention was paid to the factor of "ladder", "hierarchy" in relationships and connections. Upbringing methods were applied with the criterion of "each person has his own place, his own space, and his own status".

One of the main principles of discipline and upbringing was “boundary.” Each individual was raised and educated within his own boundaries. In upbringing, moral values such as satiety, avoiding greed, and restraining the ego were also widely used. Care for children, adolescents, and youth was in itself conditioned by care for adults and the elderly. Young people were raised in such a spirit that their successors and predecessors were given special attention. Young people occupied a transitional, connecting, and middle position that united those younger and older than them. In the village of Ardij, children were raised by adults at home and teachers at school with moral requirements, criteria, and standards of control and observation such as “living by the sweat of their brow,” “participating in labor,” “living with grave hands,” “spending mental labor,” and “earning halal money.” Public condemnation was very strong for young people. 
       They constituted an exemplary class.  Education was the key to public, domestic, and social health. Young people saw themselves as influential, individual, and leading forces in society. In Archut, the villagers had an unwritten moral code among themselves and in their communities. The community widely used this code, the social code. Adults, parents, and teachers were proud of raising healthy children; they felt a sense of pride. Teachers were proud of their students who achieved high achievements and called them the fruit of their labor. Based on serious upbringing and high education, and its results, teachers also took their profession very seriously. They worked with enthusiasm. Young people were the key to a healthy future and were considered the central force of hereditary continuity. Discipline and morality are the main conditions for development. The correct and well-mannered upbringing of children in the family and society was the main strategy. Education was aimed at their reformation.
The duty of parents, grandparents was to instill proper upbringing in children, adolescents, and young people in the family. Children were considered the future inheritance. In this regard, their healthy growth was a prerequisite. It was a fundamental condition and requirement for children to grow up with honor, dignity, honesty, willpower, and other qualities. Archut residents believed that children should grow up as individuals and be useful elements for the family, society, and state. Serious attention was paid to the manner of speaking and methods of behavior with adults and children.
     In the family, in the presence of adults, it was forbidden to speak loudly, shout, or get carried away by emotions. The upbringing of children, adolescents, and youth was carried out under the slogan “You are necessary for yourself, your parents, society, and the state.” Children, adolescents, and young people were considered the “cream,” the top layer of society. Zeynab Ali gizi Khalilova, who was born in the village of Archut in 1950, characterizes the basics of raising children in the family in this way.  "The 1970s and 1980s were our youth. We had a great responsibility on our shoulders.

Those who pursued higher education left the village. The young people who stayed in the village were engaged in improving the social welfare of the village and their families. Healthy youth were engaged in raising healthy children in families. I was my husband's second wife. His first wife had died. After that, he made me his wife. I was young at that time. My husband had many children from his first family. I gave birth to two children from this marriage. It was very difficult for me to be a mother in a large family. I worked hard to raise them in a healthy spirit. I worked both on a private farm and on a collective farm. Furthermore, I was a milkman on the farm. Despite this, I was able to cope with the work adequately. Although life was very difficult, I faced difficulties. 
All the youth of our village were full of energy. Work and labor made us very happy. It also brought income to our family. We used these earnings to raise healthy children and healthy youth. Now our healthy youth are growing up.  May God protect our state, our country, and our youth! We believe in them very much.” In 1953, MamishovaAminaIbrahimkhalilkizi, who grew up in the family of the elder Ibrahimkhalil baba (the villagers always addressed the deceased by this name), expressed the characteristic features of the youth of the 70s-80s of the last century in this way: “Archut youth in our time gave a terrible preference to reading. The school had created a very serious control mechanism.
By the order of the school principal, teachers were divided into groups. They monitored the reading of children in the neighborhoods and at home. They helped them to read. There was a competition among students in reading. Everyone worked hard to get higher and secondary specialized education. Only ten students from our class received higher and specialized secondary education. The first gold medalist of our school was our classmate, the late doctor SadiGurbanov. I studied all subjects excellently.  I received only one “good” grade in all quarters. My other grades were “excellent.” I had read almost all the books in the school library. There were books that I read over and over again, two or three times. I loved history very much. But I wanted to be a singer. Because I had a beautiful voice. My dream was to graduate from the AsefZeynalli School.
However, fate brought me to start a family early. My dream remained unfulfilled. My husband, ArifMamishov, was a teacher in the village. We built an intelligent family. As a young mother, I had four children. I always wanted my children to be educated, to receive higher education. To gain good knowledge. Giving them a serious upbringing became our main goal. Being educated means being intelligent. When parents in a family are educated, children also become readers by looking at them. My dream was to find in my children the dream that remained unfulfilled in me.  Unfortunately, our village was deported in 1988.

Our dreams and aspirations were shattered. We lived through difficult times. Problems arose in my children's higher education. Now, thank God, everything is fine. My grandchildren are teenagers and young people. They have taken a very good position. They have studied at various universities and continue to study. I am so happy that I have found in my grandchildren what I wish for myself. May God always give our youth the green light! May their paths be clear! I wish all our youth to study well and become worthy children! I believe very much in the future of our youth. " From the memoirs of Elmira Hasan kizi Nasibova, who was born in Archut in 1956 and lived her youth in the village: "We also believed and relied a lot on society, neighbors, and relatives in the upbringing of our children. In the 1970s and 1980s, society in our village was so pure and healthy that the current situation provided the conditions for our mutual confidence.  I got married very young, at an early ag. I have four children.
I myself have almost grown up with my children. I remember we used to go to the meadow to milk cows. We would entrust our children to our neighbors. They treated us like their own children. 
We young families were confident in raising children. I mean, we had a common upbringing. All our young people lived and developed in this spirit. Our young people developed by bringing faith in society and seeing society as their support. A weaving factory had recently opened in our village. There was a great passion for sewing. The flow of young girls to the factory had accelerated. We held vocational courses in the culture club. We learned additional professions. In general, life was very interesting for young people. The flow of our young people to higher education has accelerated. Their numbers were increasing. 

        The focus of education was on raising healthy and valuable people.
Education was carried out in this direction with the thesis “A healthy soul in a healthy body Strategic and tactical foundations of education and upbringing: 

- paying attention and care to oneself, paying attention to health;
 - dressing neatly, cleanly, strictly following hygiene rules; 
- respecting books, notebooks and school supplies, not spoiling them; 
- using quality food products; 
- consuming daily food in a normal and timely manner; 
- eating healthy food and keeping the body away from diseases;
 - consulting a doctor in a timely manner;
 - regularly engaging in sports and physical education;
 - listening to music, organizing festivities and closely participating in events; 
- organizing cultural associations, literary and artistic evenings; 
- being orderly and disciplined, respecting time and clock.Valuing time as gold, paying serious attention to the application of acquired means to give benefit, taking advantage of all possible and positive means for a happy life, and paying attention todeontology, that is, to moral values when practicing the profession.
To do one's best, to spare no effort. To grow as a moral specialist and staff in this direction: to be compassionate towards the environment, to instill feelings of compassion; to give serious attention to social communication and relationships, to take a serious approach to life and relationships; to use the correct forms of address to parents (names such as "father," "mother," "papa," "mama," "gaga," and "baba" were used); to use the correct forms of address to elders and white-haired people, to communicate with them (names such as "grandfather" and "grandmother" were used); and to use the correct form of address to close relatives older than oneself (the words "uncle," "aunt," and "aunt" were used). 
Children and adults mainly addressed their father's sister as "mama" -to use the correct form of address to family members; siblings  used the form of (usually, along with the name, the words "sister" and "brother" were also used)—to use the correct form of address towards elders and elders (words such as "grandfather," "grandmother," "uncle," "aunt," "aunt," "aunt," "sister," "brother," "teacher," "lady," "aunt," and "friend" were used); - to establish a family based on pure love and free choice. Endogamous (close kinship) and exogamous (distant kinship) marriages were formed in Archut. However, recently, intertribal (exogamous) marriages have become more widespread in order to establish a rational family. Due to this, kinship has also increased; - to maintain the status of a “young family” with honor.
Taking care of newborns, building new homes for young families, creating separate households, promoting and encouraging young people to get married in a timely manner, and ensuring the growth of the generation in quantity and quality. Schools and families played the role of centers of ethics and aesthetics. Schoolchildren and school graduates who saw their teachers at weddings, funerals, and other gatherings would gather themselves, at least partially limiting their freedom and independence. A teacher was considered a sacred profession. 
       The word teacher was perceived as the word of an elder. Respect for people with higher education and specialists was a prerequisite. The influence of higher education was strong. Villagers closely participated in public and social events. Special attention was paid to hygienic rules among children, adolescents, and young people, as well as their living in healthy conditions. Children went to the Oktyabrya. Passing to the pioneers was a prerequisite. It was also a passion. Students in red ties decorated the school and school roads. This was reminiscent of a holiday tradition and a holiday parade. 

Passing to the Komsomol was desired. That day was eagerly awaited.  Collectivism, solidarity, living together, solving problems together were important conditions. Working together on the farm and making money were the main goals and tasks of the youth. The youth were responsible for preserving, implementing, and passing on traditions. The youth were the forces that created a connection between cities and villages. The youth were required to be familiar with the language of technology. 

To Be continued...

Political scientist, novelist, and publicist  Elshan  Nasibov  (Elshan Ardıch). The "ARDIC" Movement was founded by him. West Azerbaijan Community member.